مفهوم سفسطه به زبان ساده/پیامی برای مدیران
شاگردان از استادشان پرسیدند: سفسطه چیست؟
استاد کمی فکر کرد و جواب داد: گوش کنید، مثالی می زنم، دو مرد پیش من می آیند. یکی تمیز و دیگری کثیف من به آن ها پیشنهاد می کنم حمام کنند. شما فکر می کنید، کدام یک این کار را انجام دهند؟
هر دو شاگرد یک زبان جواب دادند:
خوب مسلما کثیفه!
استاد گفت: نه، تمیزه. چون او به حمام کردن عادت کرده و کثیفه قدر آن را نمی داند. پس چه کسی حمام می کند؟
حالا پسرها… می گویند: تمیزه!
استاد جواب داد: نه، کثیفه، چون او به حمام احتیاج دارد. و باز پرسید: خوب، پس کدامیک از مهمانان من حمام می کنند؟
یک بار دیگر شاگردها گفتند: کثیفه!
استاد گفت: اما نه، البته که هر دو! تمیزه به حمام عادت دارد و کثیفه به حمام احتیاج دارد. خوب بالاخره کی حمام می گیرد؟
بچه ها با سر درگمی جواب دادند: هر دو!
استاد این بار توضیح می دهد: نه، هیچ کدام! چون کثیفه به حمام عادت ندارد و تمیزه هم نیازی به حمام کردن ندارد!
شاگردان با اعتراض گفتند: بله درسته، ولی ما چطور می توانیم تشخیص دهیم؟ هر بار شما یک چیزی را می گویید و هر دفعه هم درست است.
استاد در پاسخ گفت: خوب پس متوجه شدید، این یعنی سفسطه! خاصیت سفسطه بسته به این است که چه چیزی را بخواهی ثابت کنی.
✅ تجزیه و تحلیل راهبردی
🎭 سفسطه در مدیریت: وقتی «هدف»، منطق را قربانی میکند!
داستان “حمام کردن” که در بالا خواندید، فقط یک بازی با کلمات نیست؛ این یک بیماری رایج در جلسات هیئتمدیره و ساختارهای سازمانی است. در مدیریت، سفسطه زمانی رخ میدهد که مدیر به جای «جستجوی حقیقت»، به دنبال «اثبات تصمیمِ گرفتهشده» است.
۱⃣تصمیمگیری وارونه (Reverse Decision Making)
در مدیریت سالم، ما ابتدا دادهها را جمعآوری میکنیم و سپس به نتیجه میرسیم. اما در مدیریت سفسطهگرانه، مدیر ابتدا تصمیم خود را میگیرد (مثلاً اخراج یک کارمند یا خرید یک نرمافزار گرانقیمت) و سپس به دنبال چیدن صغری و کبری میگردد تا آن را منطقی جلوه دهد.
سفسطه میگوید: «مهم نیست واقعیت چیست، مهم این است که من چطور آن را روایت میکنم تا حق با من باشد.»
🔢نقدناپذیری و گیج کردن بدنه (Gaslighting)
همانطور که شاگردان در پایان داستان معترض شدند، سفسطه در سازمان باعث سردرگمی استراتژیک میشود. وقتی معیارهای تشویق و تنبیه هر روز بر اساس “میل مدیر” و با توجیهاتِ به ظاهر منطقی تغییر کند، کارکنان دچار «درماندگی آموختهشده» میشوند. آنها یاد میگیرند که هیچ قانونی وجود ندارد جز «آنچه رئیس میپسندد».
🔢سفسطه در گزارشهای عملکرد
بسیاری از گزارشهای سالانه، شاهکار سفسطه هستند!
اگر سود کم شده باشد، میگویند: «در حال سرمایهگذاری روی زیرساخت هستیم!» (توجیه تمیزه به خاطر عادت).
اگر بازار را از دست داده باشند، میگویند: «در حال غربالگری مشتریان غیربهینه هستیم!» (توجیه کثیفه به خاطر نیاز).
در واقع، سفسطه اجازه میدهد که هر شکستی را یک پیروزی استراتژیک جلوه دهیم.
🔢 راه فرار چیست؟ (تفکر نقدی)
برای اینکه در تله سفسطهی مدیریتی نیفتیم، باید بر «شاخصهای کلیدی عملکرد» (KPI) تکیه کرد که پیش از شروع فرآیند تعیین شدهاند.
اگر شاگردان از قبل میپرسیدند: «معیار حمام کردن چیست؟ نیاز یا عادت؟» استاد نمیتوانست آنها را بازی دهد.
در سازمان هم، اگر قوانین بازی شفاف نباشد، هر تصمیمی میتواند با سفسطه، «درست» جلوه داده شود.
✅ پیام نهایی برای مدیران:
سفسطه شاید در کوتاهمدت شما را در بحثها پیروز کند و مخالفان را ساکت سازد، اما در بلندمدت «اعتماد» (که گرانترین دارایی سازمان است) را از بین میبرد.
به یاد داشته باشیم: مدیریت یعنی هنرِ دیدنِ واقعیت، نه هنرِ جابهجا کردنِ واقعیت با کلمات زیبا!